Ses Bilgisi

0
2042
Ses Bilgisi

Bu yazımızda sizlere her sene TYT sınavında her sene en az 1 tane olmak üzere sorusu hazırlanan, Türkçe bölümünün önemli konularından biri olan “Ses Bilgisi”  hakkında bilgi vereceğiz.

Ses Bilgisi Nedir?

Ses bilgisi; bir dildeki sesleri özellikleri bakımından inceleyen bir dil bilimi koludur.

Günümüz Türkçesi Ural-Altay dil ailesinin alt kollarından birisidir. Türk dilinde 8’i ünlü, 21’i ünsüz olmak üzere 29 harf vardır. Sondan eklemeli bir dildir ve kelimeler yazıldığı gibi okunur.

HARFLER

Ünlü (Sesli) Harfler

Sadece ses tellerinin titreşiminden oluşan seslerdir. Okunuşları sırasında herhangi bir engele takılmazlar. Ünlü harfler kendi arasında düz, yuvarlak, kalın ve ince olmak üzere 4 gruba ayrılarak incelenir.

DÜZ YUVARLAK
Geniş Dar Geniş Dar
KALIN a ı o u
İNCE e i ö ü

Ünsüz (Sessiz) Harfler

Oluşumları sırasında bir engele takılan seslerdir; bu nedenle kendi başlarına söylenemezler, önlerine veya arkalarına bir ünlü getirilerek söylenirler. Ünsüz harfler yumuşak ve sert olmak üzere 2 gruba ayrılarak incelenir.

Yumuşak Ünsüzler b ,c ,d ,g ,ğ ,j ,l ,m ,n ,r ,v , y ,z
Sert Ünsüzler ç ,h ,f , k, p, s, ş, t

SES OLAYLARI

Ünlülerle İlgili Ses Olayları

Büyük Ünlü Uyumu

Kelimelerdeki ünlü harflerin kalınlık-incelik bakımında gösterdikleri uyumdur. Türkçe dilbilgisi kurallarına göre bir kelime; ilk hecesinde kalın ünlü varsa kalın ünlüyle, ince ünlü varsa ince ünlüyle devam etmelidir.

Örnek: kelime, cümle, bilgi, sevgi

Aslen büyük ünlü uyumuna uymasına karşı günümüze gelene kadar çeşitli biçim değişikliklerine uğrayarak bu özelliğini kaybeden kelimeler de vardır.

Örnek: elma (alma), kardeş(karındaş), anne(ana)

Küçük Ünlü Uyumu

Türkçedeki kelimelerin düzlük-yuvarlık bakımından gösterdikleri uyumdur.

Düzlük Uyumu

Kelimenin ilk hecesinde düz ünlü (a, ı, e, i) varsa diğer hecede düz ünlü takip eder.

Örnek: defter, silgi, kitaplık

Yuvarlaklık Uyumu

Kelimenin ilk hecesinde yuvarlak ünlü (o, u, ö, ü) varsa diğer hecede düz ya da yuvarlak ünlü takip eder.

Örnek: oduncu, sokak, muhtar

Ünlü (Hece/Ses) Düşmesi

1. Orta Hece Ünlüsünün Düşmesi

Orta hecelerin vurgusuz olması sebebiyle zayıf ünsüzlerin (özellikle ğ ,r ,y ,z)  yanındaki ünlü harflerin düşmesi durumudur.

Örnek: ağızı→ ağzı, burunu→ burnu, omuzu→ omzu

2. Ünlü Aşınması

Bazı birleşik sözcüklerin ilk kelimesindeki ikinci hecenin düşmesi durumudur.

Örnek: ne için→ niçin, kahve altı→ kahvaltı, ne asıl→ nasıl

Ünlü Türemesi

Küçültme ekleri “-cık, -cik, -cuk, -cük” alan bazı kelimelerde ünlü türemesi olayı görülür.

Örnek: bir-cik→ biricik, az-cık→ azıcık, genç-cik→ gencecik

Bazı pekiştirilmiş sözcüklerde de ünlü türemesi görülür.

Örnek: sağlam→ sapasağlam, yalnız→ yapayalnız, gündüz→ güpegündüz

Ünlü Daralması

Düz geniş ünlülerle (-a, -e) biten fiillere şimdiki zaman eki “-yor” un eklenmesiyle “-a, -e” seslerinin “-ı, -i, -u, -ü” seslerine dönüşmesi durumudur.

Örnek: söyle-yor→ söylüyor, bakma-yor→ bakmıyor, sevme-yor→ sevmiyor

Ünlü Değişimi

“Ben” ve “sen” zamirlerine yönelme hâl eklerinin (-a, -e) eklenmesiyle bu zamirlerde gözlemlenen değişimdir.

Örnek: ben-a→ bana, sen-a→ sana

Ulama

Ünsüz harfle biten bir kelimeden sonra ünlü harfle başlayan bir kelimenin okunmasıyla meydana gelen ses olayıdır.

Örnek: küçük ev, Sezen Aksu, tanık olmak

Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları

Ünsüz Değişimi (Yumuşaması)

Sert ünsüzler “p, ç, t, k” harflerinden biriyle biten kelimelere sesli harfle başlayan bir ek getirildiğinde sert ünsüzlerin “b, c, d, g” ünsüzlerine dönüşmesi olayıdır.

Örnek: kağıt-ı→ kağıdı, çocuk-u→ çocuğu, kap-ın→ kabın

-Bazı yabancı kökenli sözcüklerde bu kurala uyulmayan durumlar görülür.

Örnek: sanatı, devletin, hukukun

-Özel adlarda ünsüz değişimi olayı görülmez.

Örnek: Serhat’ı, Irak’a, Gemlik’e

-Tek heceli kelimelerde genellikle gözlemlenmez.

Örnek: toka, açı, suçu

Ünsüz Sertleşmesi

Sert ünsüzlerden “f, s ,t, k ,ç ,ş ,h ,p” birisiyle biten kelimelerin sonuna “c, d, g” yumuşak ünsüzlerinden birisi geldiğinde yumuşak ünsüzlerin sertleşerek “ç, t, k” ünsüzlerine dönmesi olayıdır.

Örnek: kebap-cı→ kebapçı, yurt-dan→ yurttan, seç-gin→ seçkin

Ünsüz Düşmesi

“k” ünsüzü ile biten sıfatlara “-cık, -cik” küçültme eklerinden birisinin gelmesiyle “k” sesinin düşmesi olayıdır.

Örnek: yumuşak-cık→ yumuşacık, minik-cik→ minicik, sıcak-cık→ sıcacık

Ünsüz Türemesi

Dilimize giren Arapça kökenli kelimelere sesli harfle başlayan bir ek ya da sözcük eklendiğinde sözcüğün sonundaki sessiz harfin tekrarıyla oluşan ses olayıdır.

Örnek: hal olmak→ hallolmak, ret etmek→ reddetmek, hak ı→ hakkı

Kaynaştırma Ünsüzleri

Sesli harfle biten bir kelimeye sesli harfle başlayan bir ek gelmesiyle araya “y, s, ş, n” sessiz harflerinden birisinin girmesiyle oluşan ses olayıdır.

Örnek: dere-i→ dereyi, dünya-a→ dünyaya, kötü-ü→ kötüyü

Bu sayfayı oylayın!

Önceki İçerikHukuk Okumak ve Hukuk Hakkında Merak Edilenler
Sonraki İçerikAstronomi ve Uzay Bilimleri
Beşiktaş Anadolu Lisesi'nden mezun oldu. Geleneksel Beşiktaş Anadolu Lisesi Müzik Yarışması'nda 2018 yılı üçüncüsü oldu. Müzikle yakından ilgilenmeyi, bu konuda kendini geliştirip yeni türler denemeyi seviyor. Lisedeki son senesinde tutkusunun peşinden gitmek için ani bir kararla sayısaldan eşit ağırlık bölümüne geçti. 2019 yılı itibariyle Boğaziçi Üniversitesi Uluslararası Ticaret lisans öğrencisi olarak eğitim hayatını devam ettirmekte. 3 yıldır aktif olarak yogayla ilgilenmekte; yoga ve yoga felsefesi en büyük tutkularından. Doğada arkadaşlarıyla vakit geçirmek, fiziksel olarak aktif olmak, kendi ilgi alanlarından farklı konularla ilgili sohbetler yapmak, yeni insanlarla tanışıp sosyalleşmek en sevdiği aktiviteler
Bildir
0 Yorum
Inline Feedbacks
Tüm yorumları gör