Yazım kuralları ve noktalama işaretleri konusu Türkçe sınavlarda sıkça karşılaşılan konular arasındadır. Bu yazıda bu konunun önemine değindikten sonra özellikle dikkat edilmesi gereken temel kurallar ile ilgili birkaç pratik örnek vermeye çalışacağım.
Dil, matematik gibi kurallardan oluşan bir yapıdır. Yazım kurallarına ve noktalama işaretlerinin doğru kullanımına uymak, kendimizi daha doğru ifade etmemize yarar. Türkçe, cümle yapısı bakımından zengin ve esnek bir dildir. Dolayısıyla, bir cümlede bir noktalama işaretinin kullanılmaması ya da yanlış kullanımı anlamı tamamen değiştirebilir. Bu duruma bir örnek vermek gerekirse;
- Genç, kadına yardım etti.
Yukarıdaki cümlede kullanılan virgül, genç ve kadın sözcüklerinin sıfat tamlaması olmadığını gösterir. Cümle, bu bağlamda şöyle anlaşılmalıdır: “Genç biri, bir kadına yardım etti.”
Sıkça yapılan yazım yanlışları
Dikkat edilmesi gereken temel yazım kuralları
Ayrı yazılan sözcükler
“Her”, “şey” ve “pek” sözcükleriyle birlikte kullanılan sözcükler ayrı yazılır.
- Her şey, her gün, bir şey, pek çok
İstisna: herhangi, herhangi bir
Bitişik yazılan sözcükler
“Bir” sözcüğüyle birlikte kullanılan sözcükler bitişik yazılır.
- Birçok, birtakım, birkaç
İstisna: bir gün
-de, -da ve -ki eklerinin yazımı
-de, -da ve -ki eklerini cümleden çıkardığınızda cümlenin anlamı büyük ölçüde bozulmuyorsa, bu ekler ayrı yazılır. Eğer ekleri çıkardığınızda önemli bir anlam eksikliği oluyorsa, bu ekler sözcüğe bitişik yazılır.
– “Biz tatile gidince, kedi evde kaldı.” cümlesinde “ev” sözcüğüne gelen -de eki “Nerede?” sorusuna yanıt veriyor ve ekin sözcükten atılması anlam eksikliğine yol açıyor. Bu nedenle bu örnekte bitişik yazılmalıdır.
– “Bizim ev de sizin ev gibi küçük.” cümlesindeki -de eki cümleden çıkarıldığında anlam kaybı olmadığı için ayrı yazılmalıdır.
– “Belirtmemde fayda var ki durumu iyice kötüye gidiyor.” cümlesinden -ki ekinin atılması anlamı değiştirmediği için bitişik yazılmıştır.
İstisna: “İyi ki varsın.” cümlesi sık kullanılan ve çok hata yapılan bir kalıptır. Burada -ki eki atıldığında anlamda bir boşluk olmasına rağmen ekin ayrı yazılması gerekir.
– “Onun çantası benimki gibi değil.” cümlesinde kullanılan -ki eki “benim çantam” anlamına gelmektedir ve ayrı yazılması ya da cümleden atılması anlamı büyük ölçüde etkileyeceği için bitişik yazılmalıdır.
Nokta (.) kullanımı
- Saat ve dakika bildiren rakamları birbirinden ayırmak için kullanılır.
Sınav 8.30’da başlayacak.
2. Tarihleri belirtmek için kullanılan rakamlarda ay, gün ve yılı birbirinden ayırmak için kullanılır.
29.03.1980 tarihinde doğdu.
3. Birbirinden virgülle ya da çizgiyle ayrılan rakamların sonuncusuna konur.
1, 3 ve 5. şıklarda hata var.
19-20. yüzyıllar arasında
V-VI. yüzyıllar arasında
Virgül (,) kullanımı
- Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
Geldim, gördüm, yendim.
Fakat bağlaçlarla birbirinden ayrılan cümleler arasında kullanılmadığına dikkat edilmesi gerekir.
Uyandım ve hemen yüzümü yıkadım.
Hem mesajlarına bakıyordu hem de gülümsüyordu.
2. Konuşma çizgisinden sonra gelen alıntılama cümlesinin sonunda kullanılır.
Neden böyle davranıyorsun, diye sordu.
3. Cümle içindeki ara açıklamaları ayırmak için kullanılır.
Gecenin bir vakti uyandı, ki normalde derin uyur, mutfakta bir şeyler atıştırdı.
Noktalı virgül (;) kullanımı
Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
Gezmek, seyahat etmek istiyordu; para, zaman ve vize işlerini halletmesi gerekiyordu.
İki nokta (:) kullanımı
Kendisinden sonra açıklama yapılacak ya da örnek verilecek cümlenin sonunda kullanılır.
Toplu taşıma araçlarından bazılarını çok konforlu buluyorum: metro, tramvay…
Kendimi tanıtmak isterim: Ben Yahya Usta.
Soru işareti (?) kullanımı
Soru ifadesi taşıyan cümlelerin sonuna konur. Eğer soru ifadesi taşıyan birden fazla cümle birbirine virgülle bağlanmışsa, soru işareti en son cümleye gelir.
Bahar mı geldi, kuşlar neden bu kadar neşeli?
Üç nokta (…) kullanımı
Benzer örneklerin devamının olduğunu ifade etmek için kullanılır.
Datça, Bodrum, Çeşme… Ege Bölgesi’nde yaz tatili yapılacak yerlerdir.
Ünlem işareti (!) kullanımı
Seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra ya da cümlenin sonuna getirilebilir.
Çocuklar! Yavaş adımlarla ilerleyebilirsiniz.
Çocuklar, yavaş adımlarla ilerleyebilirsiniz!
Dili kurallarına uygun kullanmak başka ne gibi bir öneme sahip olabilir?
Bazı alışkanlıkları değiştirmek çok kolay olmuyor. İçinde bulunduğumuz telaş ve hız çağında her şeyin hızlı üretildiğinin ve hemen tüketilmek istendiğinin farkındayım. Bu durum tabi ki yazılı dile de oldukça yansımış durumda. Bir mesaj ya da e-posta atarken “Mrb”, “Nbr” gibi kısaltmalar her ne kadar pratik bir iletişim şekli gibi görünse de bu durumun bir alışkanlığa dönüşmesi sakıncalıdır. Özellikle akademik hayatta, iş başvurusu yaparken, iş yeri yazışmaları sırasında bu tarz yazım şekillerini devam ettirmeniz karşı tarafa yeterince entelektüel olmadığınız, okuma alışkanlığına sahip olmadığınız, özensiz ve disiplinsiz olduğunuz gibi daha pek çok farklı mesaj iletebilir. Böylece, herhangi bir ödevden daha düşük not almanıza, iş başvurunuzun reddedilmesine kadar farklı yaptırımlara maruz kalabilirsiniz.
Yazım ve noktalama işaretleri kuralları bilgimi nasıl geliştireceğim?
Hepimiz Türkçe ve Edebiyat dersi aldık fakat derslerde öğrenilen bilgiler sınav stresi ve ezbere dayalı öğrenme gibi nedenlerle ya yeterince özümsenemiyor ya da zamanla unutuluyor zaten. Okumanın bilişsel, zihinsel, duygusal vb. türlü türlü faydası olduğunu biliyoruz. Tabi ki, bol bol okumak dilin doğru kullanımına olan bilgimizi artırır. Yazmak ve yazarken dilin doğru kullanımına özen göstermeye çalışmak da bu konuda yardımcı olur. Yazarken meraklı ve araştırmacı olmanız sizi, yazım kuralları ve noktalama işaretleri konusunda takıldığınız yerleri öğrenmeye yöneltecektir. Noktalama işaretleri ve dilbilgisi ile ilgili çokça soru çözmek de bu konuda pratik yapmanızı sağlar.
Not: Eğer detaylı yazım ve noktalama işaretleri kurallarına ulaşmak isterseniz en güvenilir kaynak Türk Dil Kurumu’nun resmi web sitesidir.
Özetle, dilin yaşayan, değişen ve gelişen bir varlık olduğunu elbette kabul ediyoruz. Fakat her zaman kendi içinde uyulması gereken kuralları barındıracaktır. Benim yazım kuralları ve noktalama işaretlerinin doğru kullanımından anladığım kendini ve derdini en doğru şekilde aktarmak ve iletişim kurulmaya çalışılan kişilere doğru bir izlenim ve mesaj vermektir.
Mesajlarınızın doğru anlaşılması dileklerimle.
güzel