Cümlenin Ögeleri Nedir? Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımı

Cümlenin ögeleri, ÖSYM tarafından düzenlenen sınavlarda Türkçe alanında soru olarak her zaman çıkan bir konudur. Peki, cümlenin ögeleri nedir? Özellikleri nedir? Bu yazımızda cümlenin ögelerini tanıtıp önemli özelliklerinden bahsedeceğiz.

1. Cümlenin ögeleri nedir?
2. Cümlenin ana (temel) ögeleri nedir?
3. Yüklem nedir?
4. Yüklem bulunurken nelere dikkat edilmelidir?
5. Özne nedir?
6. Nesne nedir?
7. Özne ile belirtisiz nesne nasıl ayırt edilebilir?
8. Dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) nedir?
9. Zarf tümleci nedir?
10. Edat tümleci nedir?
11. Ögelerin sorularının sınıflandırılması nasıldır?
12. Gizli özne öge sıralamasına dâhil edilir mi?
13. Cümle dışı unsurlar nelerdir?
14. Ögelerde vurgu ne anlama gelir?

Cümlenin ögeleri nedir?

Cümlenin ögeleri, cümleyi oluşturan alt parçalara verilen isimdir. Bu parçalar, anlam ve görev bakımından birbirlerinden farklılaşırlar. Bu parçaların isimleri sırasıyla şunlardır:

• Yüklem
• Özne
• Nesne
• Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)
• Zarf Tümleci
• Edat Tümleci

Cümlenin ana (temel) ögeleri nedir?

Cümlenin ana (temel) ögeleri, bir cümlede her zaman bulunan ögelerdir. Bu sebeple, cümlenin ögeleri bulunurken ilk olarak bu ögelerin bulunması gerekir. Bu ögeler sırasıyla “yüklem” ve “özne”dir. Yani, ögeler bulunurken bir cümlede ilk olarak “yüklem”, sonrasında “özne” bulunmalıdır.

Yüklem nedir?

Yüklem, bir cümlenin yargı bildiren kısmıdır. Bu bakımdan, cümlenin yüklemi, cümleye iş/kılış/oluş anlamlarından birisini verir. Ögeler arasında ilk bulunması gereken öge yüklemdir. Yüklemin çekimli fiil olması durumunda cümle “fiil cümlesi” olur. Eğer isim türündeki bir sözcük “ek fiil” alarak yükleme dönüşmüşse, cümle “isim cümlesi” olur.

Yüklem bulunurken nelere dikkat edilmelidir?

Cümlenin ögeleri bulunurken, söz grupları ayrılmaz. Bu bakımdan, cümle içerisindeki bir söz grubu tek bir ögeyi oluşturur. Yüklem bulunurken de bu kural geçerlidir. Bu nedenle, yüklem bulunurken söz grubu olması durumunda kelimelerin tamamının yüklem olarak belirtilmesi önemlidir.

Özne nedir?

Özne, yüklemde bildirilen yargıyı gerçekleştiren kişidir. Bu sebeple, yükleme sorulan “Kim” ve “Ne” sorularına yanıt verir. Özne, “gerçek özne” veya “gizli özne” olabilir. Gerçek özne direkt olarak cümle içerisinde bulunurken, gizli özne cümle içinde yer almaz. Gizli öznenin bulunması için cümlenin başına ilgili kişi zamirinin getirilmesi gerekir.

Nesne nedir?

Nesne, yüklemdeki yargıdan etkilenen şeydir. Cümlenin nesnesi iki şekilde bulunabilir. Eğer nesne belirtme hal durum eki olan “–i” ekini almışsa “belirtili nesne” olur. Eğer böyle bir ek alma durumu yoksa nesneye “belirtisiz nesne” denir. Belirtili nesne, yükleme sorulan “neyi” ve “kimi” sorularına yanıt verir. Belirtisiz nesne, yükleme sorulan “ne” sorusuna yanıt verir.

Özne ile belirtisiz nesne nasıl ayırt edilebilir?

Özne yüklemdeki yargıyı bildiren kişiyken, nesne yargıdan etkilenen kişidir. Bu sebeple, yükleme sorulan “ne” sorusu hem özneye hem de belirtisiz nesneye götürse de iki sorunun anlamı farklıdır. Bir başka ayırt etme yöntemi, ögelerin bulunma sırasıdır. Yüklem bulunduktan sonra ilk olarak öznenin bulunması, bu konudaki kafa karışıklığını giderecektir.

Dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) nedir?

Dolaylı tümleç, belirtme durumu haricindeki isim hal durum eklerinden birisini almış olan ögedir. Bu yüzden, “-e/-de/-den” eklerinden birisini almış olmaları şarttır. Ancak, bu ekler başka anlamlara gelecek şekilde kullanılabilecekleri için bu eki almış olan her kelimeye dolaylı tümleç denmemelidir. Yükleme sorulan “kime-kimde-kimden-neye-neyde-neyden-nereye-nerede-nereden” soruları dolaylı tümlece götürür.

Zarf tümleci nedir?

Zarf tümleci, cümle içerisinde zarf soruları olan “neden-niçin-nasıl-ne zaman-nere-ne kadar?” sorularına cevap veren ögedir. Bu bakımdan, bu sorular yükleme sorulduğunda verilen cevap zarf tümlecine götürür. Bir cümle içerisinde zarf türündeki sözcük veya söz grubu aynı zamanda zarf tümleci olarak düşünülebilir. Bu sebeple, zarf türünde olmayan bir sözcük veya söz grubu zarf tümleci ögesini oluşturamaz.

Edat tümleci nedir?

Edat tümleci, cümle içinde edat grubu olarak kullanılıp araç, birliktelik veya amaç anlamlarından birisini veren ögedir. Zarf tümlecinin sorularına yanıt verdiği için edat tümleci bazı kaynaklardaki sorularda zarf tümleci olarak sorulabilir. Dikkat edilmesi gereken bir nokta “ile” edatı somut anlamda kullanıldığında edat tümleci olurken, soyut anlamda kullanıldığında zarf tümleci olduğudur. Örneğin “Arabayla gittik.” cümlesinde “arabayla” edat tümleciyken, “Saygıyla anıyorum.” cümlesinde “saygıyla” zarf tümlecidir.

Ögelerin sorularının sınıflandırılması nasıldır?

Hangi ögenin yükleme sorulan hangi soruya yanıt verdiğini görmek için aşağıdaki tablodan yararlanılabilir.

Gizli özne öge sıralamasına dâhil edilir mi?

Gizli özne öge sıralamasına dâhil edilmez. Bunun nedeni, gizli öznenin kelime olarak cümle içinde bulunmamasıdır. Örneğin, “Eve geldim.” cümlesinin gizli öznesi “ben”dir. Ancak, bu cümlenin öge sıralaması “Özne-Dolaylı Tümleç-Yüklem” değil, “Dolaylı Tümleç-Yüklem” şeklindedir.

Cümle dışı unsurlar nelerdir?

Cümle dışı unsurlar, cümleye dâhil olmayan dil araçlarıdır. Cümleye dâhil olmadıkları için herhangi bir öge olarak kullanılmazlar. Bu unsurlar şunlardır:

• İki cümleyi birbirine bağlayan bağlaçlar
• Ünlem türündeki sözcükler
• Gizli özne
• Ara söz/Ara cümle

Ögelerde vurgu nedir?

Ögelerde vurgu iki şekilde olabilir. Eğer cümle fiil cümlesiyse vurgu yüklemden hemen önce kullanılan ögededir. Örneğin, “Yarın size geleceğim.” cümlesinde yüklemden hemen önce kullanılan kelime “size” kelimesidir. Bu kelime dolaylı tümleç olarak kullanıldığı için, bu cümlede vurgu dolaylı tümleçtedir. İsim cümlelerinde ise vurgu yüklemin kendisindedir.