Ses Bilgisi Nedir?

Ses bilgisi; bir dildeki sesleri özellikleri bakımından inceleyen bir dil bilimi koludur.

Günümüz Türkçesi Ural-Altay dil ailesinin alt kollarından birisidir. Türk dilinde 8’i ünlü, 21’i ünsüz olmak üzere 29 harf vardır. Sondan eklemeli bir dildir ve kelimeler yazıldığı gibi okunur.

HARFLER

Ünlü (Sesli) Harfler

Sadece ses tellerinin titreşiminden oluşan seslerdir. Okunuşları sırasında herhangi bir engele takılmazlar. Ünlü harfler kendi arasında düz, yuvarlak, kalın ve ince olmak üzere 4 gruba ayrılarak incelenir.

Çalışma Masam

Paragraf Soruları Nedir? Paragraf Soruları Nasıl Çözülür?

İsmail Deniz Demirkan - 9 Haziran 2021 0

Rehberlik

MSÜ Nedir? | MSÜ’ye Nasıl Girilir?

Berkant Öztürk - 22 Nisan 2021 0

Ünsüz (Sessiz) Harfler

Oluşumları sırasında bir engele takılan seslerdir; bu nedenle kendi başlarına söylenemezler, önlerine veya arkalarına bir ünlü getirilerek söylenirler. Ünsüz harfler yumuşak ve sert olmak üzere 2 gruba ayrılarak incelenir.

SES OLAYLARI

Ünlülerle İlgili Ses Olayları

Büyük Ünlü Uyumu

Kelimelerdeki ünlü harflerin kalınlık-incelik bakımında gösterdikleri uyumdur. Türkçe dilbilgisi kurallarına göre bir kelime; ilk hecesinde kalın ünlü varsa kalın ünlüyle, ince ünlü varsa ince ünlüyle devam etmelidir.

Örnek: kelime, cümle, bilgi, sevgi

Aslen büyük ünlü uyumuna uymasına karşı günümüze gelene kadar çeşitli biçim değişikliklerine uğrayarak bu özelliğini kaybeden kelimeler de vardır.

Örnek: elma (alma), kardeş(karındaş), anne(ana)

Küçük Ünlü Uyumu

Türkçedeki kelimelerin düzlük-yuvarlık bakımından gösterdikleri uyumdur.

Düzlük Uyumu

Kelimenin ilk hecesinde düz ünlü (a, ı, e, i) varsa diğer hecede düz ünlü takip eder.

Örnek: defter, silgi, kitaplık

OBP Nedir? OBP Nasıl Hesaplanır?

Ekin Berkyürek - 29 Ocak 2021 0

Bu yazımızda "OBP Nedir?" ve "OBP Nasıl Hesaplanır?" gibi OBP hesaplama sorularına yanıt verecek, ÖSYM klavuzundan derlediğimiz bilgilerle OBP ve OBP hesaplama ile ilgili...

Yuvarlaklık Uyumu

Kelimenin ilk hecesinde yuvarlak ünlü (o, u, ö, ü) varsa diğer hecede düz ya da yuvarlak ünlü takip eder.

Örnek: oduncu, sokak, muhtar

Ünlü (Hece/Ses) Düşmesi

1. Orta Hece Ünlüsünün Düşmesi

Orta hecelerin vurgusuz olması sebebiyle zayıf ünsüzlerin (özellikle ğ ,r ,y ,z)  yanındaki ünlü harflerin düşmesi durumudur.

Örnek: ağızı→ ağzı, burunu→ burnu, omuzu→ omzu

2. Ünlü Aşınması

Bazı birleşik sözcüklerin ilk kelimesindeki ikinci hecenin düşmesi durumudur.

Örnek: ne için→ niçin, kahve altı→ kahvaltı, ne asıl→ nasıl

Küçültme ekleri “-cık, -cik, -cuk, -cük” alan bazı kelimelerde ünlü türemesi olayı görülür.

Örnek: bir-cik→ biricik, az-cık→ azıcık, genç-cik→ gencecik

Bazı pekiştirilmiş sözcüklerde de ünlü türemesi görülür.

Örnek: sağlam→ sapasağlam, yalnız→ yapayalnız, gündüz→ güpegündüz

Ünlü Daralması

Düz geniş ünlülerle (-a, -e) biten fiillere şimdiki zaman eki “-yor” un eklenmesiyle “-a, -e” seslerinin “-ı, -i, -u, -ü” seslerine dönüşmesi durumudur.

Örnek: söyle-yor→ söylüyor, bakma-yor→ bakmıyor, sevme-yor→ sevmiyor

Ünlü Değişimi

“Ben” ve “sen” zamirlerine yönelme hâl eklerinin (-a, -e) eklenmesiyle bu zamirlerde gözlemlenen değişimdir.

Örnek: ben-a→ bana, sen-a→ sana

Ulama

Ünsüz harfle biten bir kelimeden sonra ünlü harfle başlayan bir kelimenin okunmasıyla meydana gelen ses olayıdır.

Örnek: küçük ev, Sezen Aksu, tanık olmak

Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları

Ünsüz Değişimi (Yumuşaması)

Sert ünsüzler “p, ç, t, k” harflerinden biriyle biten kelimelere sesli harfle başlayan bir ek getirildiğinde sert ünsüzlerin “b, c, d, g” ünsüzlerine dönüşmesi olayıdır.

Örnek: kağıt-ı→ kağıdı, çocuk-u→ çocuğu, kap-ın→ kabın

-Bazı yabancı kökenli sözcüklerde bu kurala uyulmayan durumlar görülür.

Örnek: sanatı, devletin, hukukun

-Özel adlarda ünsüz değişimi olayı görülmez.

Örnek: Serhat’ı, Irak’a, Gemlik’e

-Tek heceli kelimelerde genellikle gözlemlenmez.

Örnek: toka, açı, suçu

Ünsüz Sertleşmesi

Sert ünsüzlerden “f, s ,t, k ,ç ,ş ,h ,p” birisiyle biten kelimelerin sonuna “c, d, g” yumuşak ünsüzlerinden birisi geldiğinde yumuşak ünsüzlerin sertleşerek “ç, t, k” ünsüzlerine dönmesi olayıdır.

Örnek: kebap-cı→ kebapçı, yurt-dan→ yurttan, seç-gin→ seçkin

Ünsüz Düşmesi

“k” ünsüzü ile biten sıfatlara “-cık, -cik” küçültme eklerinden birisinin gelmesiyle “k” sesinin düşmesi olayıdır.

Örnek: yumuşak-cık→ yumuşacık, minik-cik→ minicik, sıcak-cık→ sıcacık

Ünsüz Türemesi

Dilimize giren Arapça kökenli kelimelere sesli harfle başlayan bir ek ya da sözcük eklendiğinde sözcüğün sonundaki sessiz harfin tekrarıyla oluşan ses olayıdır.

Örnek: hal olmak→ hallolmak, ret etmek→ reddetmek, hak ı→ hakkı

Kaynaştırma Ünsüzleri

Sesli harfle biten bir kelimeye sesli harfle başlayan bir ek gelmesiyle araya “y, s, ş, n” sessiz harflerinden birisinin girmesiyle oluşan ses olayıdır.

Örnek: dere-i→ dereyi, dünya-a→ dünyaya, kötü-ü→ kötüyü