{"id":70325,"date":"2021-07-14T15:47:53","date_gmt":"2021-07-14T12:47:53","guid":{"rendered":"https:\/\/universkop.com\/?p=70325"},"modified":"2021-07-16T15:53:30","modified_gmt":"2021-07-16T12:53:30","slug":"sozcukte-yapi-konu-anlatimi","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/universkop.com\/sozcukte-yapi-konu-anlatimi\/","title":{"rendered":"S\u00f6zc\u00fckte Yap\u0131 (Bi\u00e7im Bilgisi – Yap\u0131 Bilgisi) Konu Anlat\u0131m\u0131"},"content":{"rendered":"\n\n\n

Bi\u00e7im bilgisi, di\u011fer isimleriyle yap\u0131 bilgisi veya s\u00f6zc\u00fckte yap\u0131, T\u00fcrk\u00e7enin en temel konular\u0131ndan birisidir. Her sene -ba\u015fta YKS olmak \u00fczere- \u00d6SYM\u2019nin d\u00fczenledi\u011fi s\u0131navlarda soru olarak gelen bir konudur. Peki, \u00f6nemli noktalar\u0131 nelerdir? Ne anlama gelir? Nelere dikkat edilmeli? Bu yaz\u0131m\u0131zda bu konuyla ilgili \u00f6nemli sorular\u0131 cevapland\u0131raca\u011f\u0131z.<\/p>\n

    \n
  1. S\u00f6zc\u00fck k\u00f6k\u00fc nedir?<\/a><\/li>\n
  2. S\u00f6zc\u00fck k\u00f6kleri ka\u00e7a ayr\u0131l\u0131r?<\/a><\/li>\n
  3. Ortak k\u00f6k ve seste\u015f k\u00f6k ne anlama gelir?<\/a><\/li>\n
  4. \u00c7ekim eki ve yap\u0131m eki nedir?<\/a><\/li>\n
  5. Kelime k\u00f6k\u00fcne \u00e7ekim ve yap\u0131m ekleri hangi s\u0131rayla gelir?<\/a><\/li>\n
  6. \u00d6ne \u00e7\u0131kan \u00e7ekim ekleri nelerdir?<\/a><\/li>\n
  7. \u00d6ne \u00e7\u0131kan yap\u0131m ekleri nelerdir?<\/a><\/li>\n
  8. Fiilimsi ekleri yap\u0131m eki midir?<\/a><\/li>\n
  9. S\u00f6zc\u00fc\u011f\u00fcn yap\u0131s\u0131 ka\u00e7a ayr\u0131l\u0131r?<\/a><\/li>\n
  10. K\u00f6kten t\u00fcremi\u015f ve g\u00f6vdeden t\u00fcremi\u015f kavramlar\u0131 ne anlama gelir?<\/a><\/li>\n
  11. Birle\u015fik isimlerin olu\u015fum bi\u00e7imleri nelerdir?<\/a><\/li>\n
  12. Birle\u015fik fiillerin olu\u015fum bi\u00e7imleri nelerdir?<\/a><\/li>\n<\/ol>\n

    S\u00f6zc\u00fck k\u00f6k\u00fc nedir?<\/h3>\n

    S\u00f6zc\u00fck k\u00f6k\u00fc, bir kelimenin anlaml\u0131 en k\u00fc\u00e7\u00fck par\u00e7as\u0131d\u0131r. Bu sebeple, kelimenin k\u00f6k\u00fc e\u011fer \u00f6rnek kelime ek alm\u0131\u015f ise eklerin s\u00f6zc\u00fckten \u00e7\u0131kar\u0131lmas\u0131ndan sonraya ortaya kalan k\u0131s\u0131md\u0131r. Kelime k\u00f6k\u00fcn\u00fcn kelimenin son haliyle bir anlam ili\u015fkisi i\u00e7inde bulunmas\u0131 gerekir. \u00d6rne\u011fin \u201ckelebek\u201d kelimesinin k\u00f6k\u00fc \u201ckel\u201d de\u011fildir \u00e7\u00fcnk\u00fc ikisi aras\u0131nda herhangi bir anlam ili\u015fkisi bulunmamaktad\u0131r.<\/p>\n

    S\u00f6zc\u00fck k\u00f6kleri ka\u00e7a ayr\u0131l\u0131r?<\/h3>\n

    S\u00f6zc\u00fck k\u00f6kleri \u201cisim k\u00f6k\u201d ve \u201cfiil k\u00f6k\u201d olmak \u00fczere ikiye ayr\u0131l\u0131r. Bu iki k\u00f6k aras\u0131ndaki temel farkl\u0131l\u0131k mastar eki (-mak\/-mek) al\u0131p alamama durumudur. \u0130sim k\u00f6kler mastar eki alamazken fiil k\u00f6klerin sonuna mastar eki getirilebilir.<\/p>\n

    Ortak k\u00f6k ve seste\u015f k\u00f6k ne anlama gelir?<\/h3>\n

    Bir kelime k\u00f6k\u00fc hem isim k\u00f6k hem fiil k\u00f6k olarak veya anlamlar\u0131 farkl\u0131 iki isim k\u00f6k olarak kullan\u0131labilir. E\u011fer hem isim k\u00f6k hem fiil k\u00f6k olarak kullan\u0131lan k\u00f6k\u00fcn iki kullan\u0131m\u0131 aras\u0131nda anlam ba\u011f\u0131 bulunuyorsa bu k\u00f6ke \u201cortak k\u00f6k\u201d denir. E\u011fer k\u00f6k\u00fcn farkl\u0131 kullan\u0131mlar\u0131 aras\u0131nda anlam ba\u011f\u0131 bulunmuyorsa bu k\u00f6k \u201cseste\u015f k\u00f6k\u201d olur. \u201cBoya, g\u00f6\u00e7, sava\u015f, bar\u0131\u015f\u201d gibi kelimeler ortak k\u00f6ke \u00f6rnek olu\u015ftururken \u201cy\u00fcz, ben, k\u0131r\u201d gibi kelimeler seste\u015f k\u00f6ke \u00f6rnek olu\u015fturur.<\/p>\n

    \u00c7ekim eki ve yap\u0131m eki nedir?<\/h3>\n

    \u00c7ekim ekleri, geldikleri kelime k\u00f6k\u00fcn\u00fcn anlam yap\u0131s\u0131n\u0131 de\u011fi\u015ftirmeyen eklerdir. \u00d6rne\u011fin \u201ckelebekler\u201d kelimesinin k\u00f6k\u00fc \u201ckelebek\u201d, ald\u0131\u011f\u0131 ek \u00e7o\u011ful ekidir. \u00c7o\u011ful eki kelebek kelimesinin anlam\u0131n\u0131 de\u011fi\u015ftirmedi\u011fi i\u00e7in \u00e7ekim ekine \u00f6rnek olu\u015fturur. Yap\u0131m ekleri ise geldikleri kelime k\u00f6k\u00fcnden farkl\u0131 bir anlam olu\u015ftururlar. \u00d6rne\u011fin \u201cbilim\u201d kelimesinin k\u00f6k\u00fc \u201cbil-\u201d, ald\u0131\u011f\u0131 ek \u201c-im\u201d ekidir. Bil- ve bilim farkl\u0131 anlamlara geldi\u011fi i\u00e7in \u201c-im\u201d eki yap\u0131m ekine \u00f6rnek olu\u015fturur.<\/p>\n

    Kelime k\u00f6k\u00fcne \u00e7ekim ve yap\u0131m ekleri hangi s\u0131rayla gelir?<\/h3>\n

    T\u00fcrk\u00e7edeki s\u00f6zc\u00fcklerin b\u00fcy\u00fck bir k\u0131sm\u0131nda kelime k\u00f6k\u00fcne \u00f6nce \u201cyap\u0131m eki\u201d sonras\u0131nda \u201c\u00e7ekim eki\u201d gelir. Bu kural\u0131n istisnas\u0131 olan \u00fc\u00e7 ek bulunur:<\/p>\n

      \n
    • -ken<\/li>\n
    • -ki<\/li>\n
    • -cas\u0131na<\/li>\n<\/ul>\n

      Verilmi\u015f olan bu ekler yap\u0131m eki olmalar\u0131na kar\u015f\u0131n \u00e7ekim eki alm\u0131\u015f bir s\u00f6zc\u00fc\u011fe gelerek bahsedilen kurala istisna olu\u015fturabilirler.<\/p>\n

      \u00d6ne \u00e7\u0131kan \u00e7ekim ekleri nelerdir?<\/h3>\n

      T\u00fcrk\u00e7ede toplam 10 \u00e7ekim eki bulunur. Bu ekler \u201cisim \u00e7ekim eki\u201d ve \u201cfiil \u00e7ekim eki\u201d olarak ikiye ayr\u0131l\u0131r. T\u00fcrk\u00e7edeki 10 \u00e7ekim ekinin yedisi isim \u00e7ekim eki iken, geri kalan \u00fc\u00e7\u00fc fiil \u00e7ekim ekidir. Bu ekler a\u015fa\u011f\u0131daki tabloda bir arada verilmi\u015ftir.<\/p>\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n
      \u0130sim \u00c7ekim Ekleri<\/th>\n\u00d6rnek<\/th>\n<\/tr>\n<\/thead>\n
      \u00c7o\u011ful eki<\/td>\nMasa-lar<\/td>\n<\/tr>\n
      \u0130yelik (tamlanan) eki<\/td>\nEv-imiz<\/td>\n<\/tr>\n
      \u0130lgi (tamlayan) eki<\/td>\nBen-im<\/td>\n<\/tr>\n
      Hal (durum) ekleri<\/td>\nKasaba-da<\/td>\n<\/tr>\n
      Ek fiil (ek eylem)<\/td>\nAhmet-idi<\/td>\n<\/tr>\n
      E\u015fitlik eki<\/td>\nBen-ce<\/td>\n<\/tr>\n
      Ara\u00e7 (vas\u0131ta) eki<\/td>\nAnnem-le<\/td>\n<\/tr>\n<\/tbody>\n<\/table>\n\n\n\n\n\n\n\n
      Fiil \u00c7ekim Ekleri<\/th>\n\u00d6rnek<\/th>\n<\/tr>\n<\/thead>\n
      Kip ekleri<\/td>\nGel-ecek<\/td>\n<\/tr>\n
      \u015eah\u0131s (ki\u015fi) ekleri<\/td>\nGelecek-sin<\/td>\n<\/tr>\n
      Ek fiil (ek eylem)<\/td>\nGelecek-imi\u015f<\/td>\n<\/tr>\n<\/tbody>\n<\/table>\n

      \u00d6ne \u00e7\u0131kan yap\u0131m ekleri nelerdir?<\/h3>\n

      Yap\u0131m ekleri geldikleri kelime k\u00f6k\u00fcn\u00fcn t\u00fcr\u00fcn\u00fc ve\/veya anlam\u0131n\u0131 de\u011fi\u015ftiren ekler olarak tan\u0131mlan\u0131r. K\u00f6k t\u00fcrlerinin ise \u201cisim k\u00f6k\u201d ve \u201cfiil k\u00f6k\u201d olarak ikiye ayr\u0131ld\u0131\u011f\u0131n\u0131 belirtmi\u015ftik. Bu nedenle yap\u0131m ekleri d\u00f6rt gruba ayr\u0131l\u0131r:<\/p>\n

        \n
      • \u0130simden isim t\u00fcretenler<\/li>\n
      • \u0130simden fiil t\u00fcretenler<\/li>\n
      • Fiilden isim t\u00fcretenler<\/li>\n
      • Fiilden fiil t\u00fcretenler<\/li>\n<\/ul>\n

        Bu eklerden \u00f6n plana \u00e7\u0131kanlar a\u015fa\u011f\u0131daki tabloda verilmi\u015ftir.<\/p>\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n
        \u0130simden \u0130sim<\/th>\n\u0130simden Fiil<\/th>\nFiilden \u0130sim<\/th>\nFiilden Fiil<\/th>\n<\/tr>\n<\/thead>\n
        -l\u0131k<\/td>\n-la<\/td>\n-im<\/td>\n-dir<\/td>\n<\/tr>\n
        -l\u0131<\/td>\n-al<\/td>\n-ak<\/td>\n-t<\/td>\n<\/tr>\n
        -\u00e7e<\/td>\n-k\u0131r<\/td>\n-ge<\/td>\n-n<\/td>\n<\/tr>\n
        -sel<\/td>\n-a<\/td>\n-gi\u00e7<\/td>\n-\u015f<\/td>\n<\/tr>\n
        -gil<\/td>\n-et<\/td>\n-kan<\/td>\n-umsa<\/td>\n<\/tr>\n
        -s\u0131z<\/td>\n-len<\/td>\n-\u0131m<\/td>\n-l<\/td>\n<\/tr>\n
        -c\u0131<\/td>\n-ar<\/td>\n-inti<\/td>\n-ar<\/td>\n<\/tr>\n<\/tbody>\n<\/table>\n

        Fiilimsi ekleri yap\u0131m ekleri midir?<\/h3>\n

        Fiilimsi ekleri, eylem t\u00fcr\u00fcnde bir s\u00f6zc\u00fc\u011fe gelerek bu kelimenin isim, s\u0131fat veya zarf g\u00f6revinde kullan\u0131lmas\u0131n\u0131 sa\u011flarlar. Bu s\u00fcre\u00e7te hem eylemin t\u00fcr\u00fcn\u00fc hem de anlam\u0131n\u0131 de\u011fi\u015ftirdikleri i\u00e7in b\u00fct\u00fcn fiilimsi ekleri yap\u0131m ekidir.<\/p>\n

        S\u00f6zc\u00fc\u011f\u00fcn yap\u0131s\u0131 ka\u00e7a ayr\u0131l\u0131r?<\/h3>\n

        S\u00f6zc\u00fck yap\u0131s\u0131 \u00fc\u00e7 gruba ayr\u0131l\u0131r:<\/p>\n

          \n
        • Basit<\/li>\n
        • T\u00fcremi\u015f<\/li>\n
        • Birle\u015fik<\/li>\n<\/ul>\n

          Basit yap\u0131l\u0131 s\u00f6zc\u00fck herhangi bir yap\u0131m eki almam\u0131\u015f s\u00f6zc\u00fckt\u00fcr. T\u00fcremi\u015f yap\u0131l\u0131 kelime ise yap\u0131m eki alarak anlam\u0131 veya t\u00fcr\u00fc de\u011fi\u015fmi\u015f kelimedir. Birle\u015fik yap\u0131l\u0131 s\u00f6zc\u00fckler birden fazla kelimenin bir araya gelmesiyle olu\u015fmu\u015f olan s\u00f6zc\u00fcklerdir.<\/p>\n

          \u201cK\u00f6kten t\u00fcremi\u015f\u201d ile \u201cg\u00f6vdeden t\u00fcremi\u015f\u201d kavramlar\u0131 ne anlama gelir?<\/h3>\n

          G\u00f6vde, s\u00f6zc\u00fckteki k\u00f6k ile yap\u0131m ekinin olu\u015fturdu\u011fu k\u0131s\u0131md\u0131r. K\u00f6kten t\u00fcremi\u015f s\u00f6zc\u00fck, g\u00f6vde durumunda olmayan yani yap\u0131m eki almam\u0131\u015f s\u00f6zc\u00fc\u011fe yap\u0131m eki getirilmesiyle olu\u015fturulmu\u015f s\u00f6zc\u00fckt\u00fcr. Bu sebeple sadece 1 yap\u0131m eki alm\u0131\u015f olmas\u0131 gerekir. G\u00f6vdeden t\u00fcremi\u015f ise h\u00e2lihaz\u0131rda yap\u0131m eki alm\u0131\u015f, g\u00f6vde durumundaki s\u00f6zc\u00fckten t\u00fcretilmi\u015f kelimedir. Bu nedenle en az iki tane yap\u0131m eki alm\u0131\u015f s\u00f6zc\u00fckt\u00fcr.<\/p>\n

          Birle\u015fik isimlerin olu\u015fum bi\u00e7imleri nelerdir?<\/h3>\n

          Birle\u015fik yap\u0131daki isimler \u00fc\u00e7 farkl\u0131 \u015fekilde olu\u015fabilir:<\/p>\n

            \n
          • Belirtisiz isim tamlamas\u0131 yoluyla<\/li>\n
          • S\u0131fat tamlamas\u0131 yoluyla<\/li>\n
          • T\u00fcr de\u011fi\u015fimi yoluyla<\/li>\n<\/ul>\n

            Belirtisiz isim tamlamas\u0131 yoluyla olu\u015fmu\u015f birle\u015fik yap\u0131l\u0131 isimler, iki isim t\u00fcr\u00fcndeki s\u00f6zc\u00fc\u011f\u00fcn olu\u015fturdu\u011fu isimlerdir. \u201cMilletvekili\u201d s\u00f6zc\u00fc\u011f\u00fc buna bir \u00f6rnektir. S\u0131fat tamlamas\u0131 yoluyla olu\u015fan s\u00f6zc\u00fckler ise biri s\u0131fat, di\u011feri isim t\u00fcr\u00fcndeki s\u00f6zc\u00fcklerin bir araya gelmesiyle olu\u015fmu\u015f kelimelerdir. \u201cEski\u015fehir\u201d kelimesi bu gruba \u00f6rnek olarak verilebilir. T\u00fcr de\u011fi\u015fimi yoluyla olu\u015fanlar ise biri veya ikisi fiil t\u00fcr\u00fcnde s\u00f6zc\u00fcklerle olu\u015fturulmu\u015f olan birle\u015fik yap\u0131l\u0131 isimleri ifade eder. \u201cBi\u00e7erd\u00f6ver\u201d kelimesi bu gruba bir \u00f6rnektir.<\/p>\n

            Birle\u015fik fiillerin olu\u015fum bi\u00e7imleri nelerdir?<\/h3>\n

            Birle\u015fik yap\u0131daki fiiller \u00fc\u00e7 farkl\u0131 \u015fekilde olu\u015fabilir:<\/p>\n

              \n
            • Yard\u0131mc\u0131 eylemle kurulan birle\u015fik fiil<\/li>\n
            • Anlamca kayna\u015fm\u0131\u015f fiil<\/li>\n
            • Kurall\u0131 birle\u015fik fiiller<\/li>\n<\/ul>\n

              \u0130lk grup, yard\u0131mc\u0131 eylemlerin (etmek, olmak, k\u0131lmak, eylemek, yapmak) yanlar\u0131na gelen isimle olu\u015fturduklar\u0131 eylemleri ifade eder. Anlamca kayna\u015fm\u0131\u015f fiil ise birden fazla s\u00f6zc\u00fc\u011f\u00fcn mecaz anlamlar\u0131yla kal\u0131pla\u015fm\u0131\u015f olarak bir araya gelerek olu\u015fturduklar\u0131 eylemlerdir. Kurall\u0131 birle\u015fik fiiller, a\u015fa\u011f\u0131da verilmi\u015f olan ekler ile olu\u015fturulan birle\u015fik fiilleri ifade eder:<\/p>\n

                \n
              • Yeterlilik (-ebilmek)<\/li>\n
              • S\u00fcrerlilik (-egelmek\/-edurmak\/-ekalmak)<\/li>\n
              • Tezlilik (-ivermek)<\/li>\n
              • Yakla\u015fma (-eyazmak)<\/li>\n<\/ul>\n

                Bu ekler kendi i\u00e7lerinde kelime bar\u0131nd\u0131rd\u0131klar\u0131 i\u00e7in, geldikleri fiillerle birlikte iki kelimeden olu\u015fan bir s\u00f6zc\u00fck olu\u015ftururlar.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

                Bi\u00e7im bilgisi, di\u011fer isimleriyle yap\u0131 bilgisi veya s\u00f6zc\u00fckte yap\u0131, T\u00fcrk\u00e7enin en temel konular\u0131ndan birisidir. Her sene -ba\u015fta YKS olmak \u00fczere- \u00d6SYM\u2019nin d\u00fczenledi\u011fi s\u0131navlarda soru olarak gelen bir konudur. Peki, \u00f6nemli noktalar\u0131 nelerdir? Ne anlama gelir? Nelere dikkat edilmeli? Bu yaz\u0131m\u0131zda bu konuyla ilgili \u00f6nemli sorular\u0131 cevapland\u0131raca\u011f\u0131z. S\u00f6zc\u00fck k\u00f6k\u00fc nedir? S\u00f6zc\u00fck k\u00f6kleri ka\u00e7a ayr\u0131l\u0131r? Ortak k\u00f6k […]<\/p>\n","protected":false},"author":1396,"featured_media":70386,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":[],"categories":[236,48],"tags":[44,588,587,133,586],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/universkop.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/70325"}],"collection":[{"href":"https:\/\/universkop.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/universkop.com\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/universkop.com\/wp-json\/wp\/v2\/users\/1396"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/universkop.com\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=70325"}],"version-history":[{"count":7,"href":"https:\/\/universkop.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/70325\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":70361,"href":"https:\/\/universkop.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/70325\/revisions\/70361"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/universkop.com\/wp-json\/wp\/v2\/media\/70386"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/universkop.com\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=70325"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/universkop.com\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=70325"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/universkop.com\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=70325"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}