Felsefe denilince aklınıza camdan dışarı bakarak derin düşüncelere dalmak gelebilir. Ya da uzun ve ağdalı, anlaşılması güç cümleler… Ancak çağrışımlardan öte, konu felsefenin açık seçik ve üzerinde anlaşılabilir bir tanımını vermeye geldiğinde işler epey bir karışık.
Bu yazıda aslında göründüğünden zor olan “Felsefe nedir?” sorusuna mümkün oldukça kısa ve öz bir cevap vermeye çalışacağız.
Felsefenin tanımı
Felsefe kelimesinin kökeni Antik Yunanca’ya dayanır. Sevgi veya aşk (φίλος, yani “philos”) ve bilgelik (σοφία, “sophia”) kelimelerinin birleşimi, yani bilgelik sevgisi anlamına gelir. Bakmayın bu “bilgelik sevgisi”nin havalı görünüşüne. Aslında felsefe, kendimiz ve çevremizdeki şeyler hakkında doğru bilgiyi edinme arzusu, kısacası meraktır.
Kelime kökenin de bize gösterdiği gibi, felsefe en nihayetinde bir hakikat arayışıdır diyebiliriz. İçinde bulunduğumuz evren, benliğimiz, değişim, toplum, zihin ve başka birçok konu hakkında hakikati bulma çabasıdır. Bu yönde filozoflar “Neden varız?”, “Doğru bilgiyi yanlış bilgiden nasıl ayırt edebiliriz?” ve “Özgür irademiz var mı?” gibi birçok soruyu yanıtlamaya çalışırlar.
Felsefenin alanları nelerdir?
Felsefenin ve filozofun dert edindiği konular epey çeşitli. Bu alanlardan birkaçını söyle sıralayabiliriz.
- Epistemoloji (bilgi felsefesi): Doğru bilginin kaynağını ve dayanağını sorgular. “Bildiğim şeyleri nasıl bilebiliyorum?” ve “Bir şeyi bilmek tam olarak ne demek?” gibi sorulara yanıt arar.
- Ahlak felsefesi: İyi ve kötü gibi bazı temel değer yargılarımızı inceler. Örneğin birini öldürmeyi normal koşullarda kötü bir eylem olarak değerlendiririz. Ancak eylemin amacı masum birini öldürmek üzere olan bir katili durdurmaksa, yargımız değişir. Ahlak felsefesi bu yargılarımızın temellerini ve dayanaklarını sorgular.
- Ontoloji: “Varlık veya varoluş ne demektir?” sorusuna yanıt arar. Burada bahsi geçen tek tek varlıkların; yani önünüzdeki masanın, bilgisayarın veya ağacın neden var olduğu değildir. Herhangi bir şeyin var olması için nelerin gerektiği sorusudur. Örneğin hayaletlerin var olmadığını çünkü bir şeyin var olması için uzay ve zamanda yer alması gerektiğini iddia edebiliriz ve bu ontolojik bir iddia olurdu.
- Din felsefesi: “Tanrı var mıdır?”, “Eğer Tanrı varsa nasıl bir varlıktır?”, “Din nedir?” gibi sorulara yanıt arar.
Bunlar bugüne dek sorulmuş felsefi soruların birçoğunu kapsayan belli başlı felsefe alanlarıdır. Bunların dışında yapay zeka felsefesi, zihin felsefesi, metafizik, mantık, bilim felsefesi gibi birçok alan sayılabilir. Konusu ne olursa olsun şu açıktır: felsefe hakikatin aranmasıdır. Bu arayışta doğru soruları sormak ve uygun yöntemler kullanmak oldukça önemlidir.
Felsefe tam olarak nasıl yapılır?
Felsefenin bir hakikat arayışı olmasından bahsetmiştik. Bu yolculukta da en iyi dostlarımızın doğru sorular ve akılcı yöntemler olduğunda da anlaşmıştık. Peki nasıl bulacağız bu doğru soruları? Sorumuzun doğru olduğundan nasıl emin olacağız?
Bu sorgulamanın ta kendisi de felsefe yapmak diyebiliriz aslında. Bu sebepten ötürüdür ki felsefede doğru sorular listesi veya herkesçe kabul edilmiş tek bir yöntem yoktur.
Ama bu her sözün felsefi olacağı anlamına gelmiyor. Nasıl ki bir tabloyu asmak için çivi ve çekice ihtiyaç duyuyorsak, felsefe yaparken de kavramlara ve dayanakları belirtilmiş argümanlara ihtiyacımız vardır. Felsefi bir argüman kurabilmek ve savunabilmek için, fikirlerimizin birbirleriyle çelişmediğinden veya anlam belirsizliklerine neden olmadığından emin olmalıyız.
Hangi soruların felsefi olduğunun ayırt edilmesi de oldukça önemli bir meseledir. Diyelim ki “neden dünya düz değildir?” ve “neden ses boşlukta yayılmaz?” sorularına cevap arıyorsunuz. Bu sorular için fizik kanunları ve astronomi teorileri bize cevapları sağlayacaktır. Felsefeye ise daha çok “varlık”, “bilgi” veya “doğruluk” gibi daha genel kavramları anlamak için başvururuz. Mesela, bir bilim felsefesi sorusu şu şekilde olabilir: “Neden fizik teorilerine inanmalıyız?”
Bu “bilgelik sevgisi” fikri sizi heyecanlandırıyorsa, bu konularda daha ayrıntılı bilgi sahibi olmak isterseniz bu kitapları inceleyebilirsiniz:
- Bertrand Russell, Batı Felsefesi Tarihi
- Roger Scruton, Modern Felsefenin Kısa Tarihi
- Descartes, İlk Felsefe Üzerine Meditasyonlar
